19 lipca - Dzień Czerwonego Kapturka

Treść

19 lipca obchodzimy Dzień Czerwonego Kapturka!

Postać Czerwonego Kapturka jest znana każdemu – dzieciom i dorosłym. Nie każdy wie jednak, że jest nie zawsze była to bajka dla babci, a pierwotny kształt historii był o wiele bardziej makabryczny, rodem ze strasznego horroru.

Pierwotne wersje historii o Czerwonym Kapturku krążyły wśród chłopów w formie ustnej jeszcze przed XVII stuleciem.  Krążyły one wśród społeczności różnych kręgów kulturowych – we Francji, we Włoszech, w Bułgarii, a nawet na Dalekim Wschodzie, w Chinach. Antagoniści powieści są różni – nie zawsze jest to wilk, czasem jest to wilkołak, tygrys czy ogr.

W wersjach ustnych Wilk jest o wiele bardziej złowieszczy – zjada babcię, jej ciało i krew zachowuje, aby „resztkami” babci poczęstować Czerwonego Kapturka. Dziewczynka, która, pomimo słyszanych (z zaświatów?) głosów ostrzegawczych, zjada nieświadomie swoją ukochaną babusię. Później pomaga, oczywiście nieświadomie, Wilkowi pozbyć się dowodów mordu. Powieści różnią się zakończeniami. Po tych wydarzeniach Wilk zwabia Kapturka do łóżka babci i tam ją pożera – i na tym opowieść się kończy. W innych wersjach Kapturek rozpoznaje Wilka i, korzystając z własnej inteligencji i sprytu, wymyka się Wilkowi – nikt nie musi jej ratować.

Pierwszą znaną drukowaną powieścią o przygodach Czerwonego Kapturka jest baśń spod pióra Charlesa Perraulta Le Petit Chaperon. Powstaje ona w 1697 roku w dobie oświecenia, dlatego też baśń ma wiele cech bajki moralizatorskiej – charakterystycznej dla epoki. Bajka ta kończy się pożarciem dziewczynki – ma to być przestroga dla wszystkich młodych dziewcząt, które narażone są na niecne zamiary uwodzicieli.

Dzisiejszy charakter powieści zawdzięczamy Braciom Grimm. Wydają oni dwie części przygód o Czerwonym Kapturku. W pierwszej Czerwony Kapturek z babcią zostają zjedzone przez Wilka, ale uratowane przez Myśliwego. Na końcu Wilk ginie, a jego skórę zatrzymuje Myśliwy. W drugiej części Kapturek wyciągnął lekcję ze spotkania z Wilkiem z pierwszej części. W drugiej również spotyka Wilka, tym razem innego. Doświadczona życiem idzie prosto do babci, gdzie obie obmyślają plan, jak zabić Wilka. Wabią Wilka kiełbasą, a ten odurzony jej zapachem, wpada do koryta pełnego wody i tonie.

Wymiar literacko-kulturowy powieści

Motyw pożarcia i wydostania się z brzucha pojawia się już w innych tekstach kultury – w Biblii (postać Jonasza) i w mitologii (Kronidzi pożarci przez Kronosa). Motyw przebrania się w inną istotę w celu oszukania przeciwnika natomiast znany jest już w nordyckiej mitologii – w Eddzie starszej w opowieści o olbrzymie Thrymie i Thorze.

Baśń (w pierwotnej i we współczesnej postaci) interpretować można na kilka sposobów, które można ująć w dwie grupy: interpretacja antropologiczna i interpretacja psychoanalityczna.

Wśród interpretacji antropologicznych wyróżnia się dwie: baśń jako przestroga (oświeceniowa koncepcja) i cykle przyrody (folklorystyczno-ludowa koncepcja).

Baśń miała przestrzegać przed zbyt szybką inicjacją seksualną. Stąd w siedemnastowiecznym języku francuskim wyrażenie zobaczyć wilka oznaczało stracić dziewictwo.

Antropologowie kultury natomiast widzą w baśni opowieść o zmieniających się porach roku lub dnia i nocy. Czerwony Kapturek to symbol życia, ciepła, słońca (ciepłych pór roku/dnia), a Wilk symbol śmierci, zimna, ciemności (zimne pory roku/noc). Taka interpretacja nawiązuje bezpośrednio do mitu o zmierzchu bogów w nordyckiej mitologii (Ragnarök), kiedy to Wilk goniący Słońce (bogini Sol – energia żeńska) w końcu dopadnie ją i pożre, co zwiastować będzie zmierzch czasów.

W nurcie interpretacji psychoanalitycznej na wyróżnienie zasługuje interpretacja Bruna Bettelheima. Według badacza powieść o Czerwonym Kapturku to opowieść o dojrzewaniu i przedwczesnym pobudzeniu seksualnym. Dziewczynka jest w okresie dojrzewania i najbardziej podatna jest na wpływy męskie. Stąd też w baśni pojawiają się silne postacie męskie, które reprezentują dwie strony natury męskiej (ojcowskiej) – destrukcyjne, gwałtowne id (reprezentowane przez Wilka), a także opiekuńcze ego i superego (myśliwy). Wilk stawia dziewczynkę przed wyborem tego, co przyjemne, a tego, co konieczne. Kapturek ulega Wilkowi (cofa się do okresu edypialnego, kompleks Edypa – w rozumieniu Freudowskim). Następnie Myśliwy ratuje Czerwonego Kapturka rozcinając Wilka (kontrola ego nad id).

Odniesienia kulturowe

Ogólne

• Dzień Czerwonego Kapturka obchodzony jest 19 lipca.
• Istnieje odmiana tulipana o nazwie Red Riding Hood (ang. Czerwony Kapturek).

Adaptacje filmowe

• Czerwony Kapturek – radziecki film animowany z 1937 roku.
• Baśnie braci Grimm: Seria I (Czerwony Kapturek - odcinek 5) – japoński serial
  animowany z 1987 roku.
• Kapitan Czytalski (Kapitan Czytalski przedstawia spotkanie z Czerwonym Kapturkiem - odcinek 3) – amerykański serial animowany (1985–1992).
• Czerwony Kapturek – amerykańsko-japoński film animowany z 1995 roku.
• Skarbczyk najpiękniejszych bajek (Czerwony Kapturek - odcinek 17) – japoński serial animowany z 1995 roku.
• Baśnie Braci Grimm: Simsala Grimm: Seria II (Czerwony Kapturek - odcinek 15) – niemiecki serial animowany z 1999 roku.
• Czerwony Kapturek – prawdziwa historia – komedia animowana z 2005 roku.
  
  Źródła:
• wikipedia.pl;
• Kandulski S., 2015, Antropologiczne studium przypadku Czerwonego Kapturka;
• Wawryk J., 2017, Baśń bez granic. O Czerwonym Kapturku we współczesnej literaturze i poza nią.